कोकीळ

कोकीळ

मराठी नाव :- कोकीळ

इंग्रजी नाव :- Asian koel

शास्त्रीय नाव :- Eudynams scolopaceus

माहिती :- साधारणपणे कावळ्याएवढ्या आकारमानाचा हा पक्षी असून शेपटी लांब असते. नर काळ्या रंगाचा असून डोळे गडद लाल रंगाचे असतात. मादीचा रंग गडद तपकिरी असून त्यावर पांढरे बदामी रंगाचे ठिपके- पट्टे असतात. हा संपुर्ण भारतभर आढळतो. तसेच हा भारतात निवासी आणि स्थानीक स्थलांतर करणारा पक्षी आहे.

      हा मुख्यत्वेकरून झाडावर राहणारा पक्षी असून तो दाट पाने असणाऱ्या झुडपी जंगलात, बागेत, शेतीच्या भागात आढळतो. कीटक, फुलपाखरे, सुरवंट, फळे, मध हे याचे मुख्य अन्न आहे. मार्च ते ऑगस्ट हा याच्या वीणीचा काळ असून हे पक्षी आपले घरटे बांधत नाहीत, तसेच हा पक्षी आपल्या पिलांची देखभाल करत नाही. मादी फिकट रंगाची त्यावर लालसर तपकिरी ठिपके असलेले अंडे तिला दिसेल अश्या कोणत्याही पक्ष्याच्या घरट्यात सोडून जाते.

         उन्हाळ्याची चाहूल लागताच सर्वत्र कुहू-कुहू-कुहू असा आवाज ऐकू येतो. याच्या मादीचा आवाज किक-किक-किक असा असतो. हा पक्षी आपल एकुलत्या एका अंडे कावळ्याच्या किंवा डोमकावळ्याच्या घरट्यात घालतात.

- वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.

कोकीळ

कोकीळ

मराठी नाव :- कोकीळ

इंग्रजी नाव :- Asian koel

शास्त्रीय नाव :- Eudynams scolopaceus

माहिती :- साधारणपणे कावळ्याएवढ्या आकारमानाचा हा पक्षी असून शेपटी लांब असते. नर काळ्या रंगाचा असून डोळे गडद लाल रंगाचे असतात. मादीचा रंग गडद तपकिरी असून त्यावर पांढरे बदामी रंगाचे ठिपके- पट्टे असतात. हा संपुर्ण भारतभर आढळतो. तसेच हा भारतात निवासी आणि स्थानीक स्थलांतर करणारा पक्षी आहे.

      हा मुख्यत्वेकरून झाडावर राहणारा पक्षी असून तो दाट पाने असणाऱ्या झुडपी जंगलात, बागेत, शेतीच्या भागात आढळतो. कीटक, फुलपाखरे, सुरवंट, फळे, मध हे याचे मुख्य अन्न आहे. मार्च ते ऑगस्ट हा याच्या वीणीचा काळ असून हे पक्षी आपले घरटे बांधत नाहीत, तसेच हा पक्षी आपल्या पिलांची देखभाल करत नाही. मादी फिकट रंगाची त्यावर लालसर तपकिरी ठिपके असलेले अंडे तिला दिसेल अश्या कोणत्याही पक्ष्याच्या घरट्यात सोडून जाते.

         उन्हाळ्याची चाहूल लागताच सर्वत्र कुहू-कुहू-कुहू असा आवाज ऐकू येतो. याच्या मादीचा आवाज किक-किक-किक असा असतो. हा पक्षी आपल एकुलत्या एका अंडे कावळ्याच्या किंवा डोमकावळ्याच्या घरट्यात घालतात.

- वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.

पाऊस आला

मीरगाच नक्षत्र साधत आला

धरणीमातेस हिरवा शालु नेसवण्या आला

पेरणीची चाहुल देण्यास आला

शेतकऱ्याच्या आशा पल्लवीत करण्या आला

परतीचा मान्सून झाला

सोबत पुर, वादळ वारा घेऊन आला

हाता तोंडाला आलेला घास घेऊन गेला

कष्ट वाया घालवण्या पाऊस आला

वळीवाचा तो अवतार आला

उरल सुरल तुडवुन गेला

वेळेचा हा खेळ सारा, नियोजनाचा बोजवारा उडाला

शेतकऱ्यासाठी नाही तर प्रेमी युगुलासाठी हा पाऊस आला.

पोपट

पोपट

मराठी नाव :- पोपट

इंग्रजी नाव :- Alexandrine parakeet

शास्त्रीय नाव :- Psittacula eupatria 

माहिती:- पोपट कुलातील तसेच भारतीय उपखंडात सापडणाऱ्या जातीपैकी हां एक मध्यम आकाराचा पोपट आहे. याचा आकार जवळपास 55 ते 65 सें. मी. च्या दरम्यान असतो. हा साधारण 200 ते 300 ग्राम वजनाचा असतो. याचा संपुर्ण रंग हिरवा असुन गळ्याभोवती करडा लालसर गोल अशी रिंग असते तसेच पंखावर लालसर रंग असतो. याची शेपटी 25 ते 30 सें. मी. इतकी लांब असते. 

       हा जंगल, शेत शिवार तसेच खारफुटी जंगलाच्या अधीवासात आढळतो. छोट्या आकाराच्या ढोलीत राहत असुन याचे मुख्य अन्न पीकलेली फळे, बिया, कळ्या तसेच कठीण कवचाची फळे आहेत. याची मादी 2 ते 4 पांढऱ्या रंगाची फळे अंडी घालते, अंडी साधारण 24 दिवसात उबवली जातात, याचा वीणीचा हंगाम हा नोव्हेंबर ते एप्रिल असा असतो.याला मुख्यत्वेकरून घरामध्ये पाळले जाते तसेच बोलायला देखील शिकवले जाते, ही एक पाळीव पक्ष्यांची जात आहे.

-वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.

भारतीय करवानक

भारतीय करवानक 

मराठी नाव :- भारतीय करवानक

इंग्रजी नाव :- Indian stone curlew or Indian thick knee

शास्त्रीय नाव :- Burhinus indicus

माहिती :-  याचे डोळे मोठे असुन पिवळ्या रंगाचे असतात. याचा रंग तपकिरी करडा असुन यावर वाळुसारखे ठिपके असतात. याचे पाय कडक असुन गुडघे जाड असतात. त्यामुळे हे "जाड गुडघा" गटात मोडतात.

      हे करवानक मुख्यतः पहाटे आणी संध्याकाळी सक्रीय असतात. दिवसा ते झुडुपाच्या सावलीत स्थिर उभे आढळतात. कोरडी पानगळ होणारी जंगले आणी काटेरी जंगलात यांचा अधिवास आढळतो.

      यांचा प्रजनन हंगाम मुख्यतः मार्च ते एप्रिल असतो, मादी 2 ते 3 दगडी रंगाची अंडी घालते. यांचे मुख्य अन्न कीटक, आळ्या व छोटे सरपटणारे प्राणी असतात.

-वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.

आम्ही निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत

आम्ही  निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत....

आम्ही  निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत...

        होय  आम्ही निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत ? हा प्रश्न मला खुप वेळा सतावुन सोडतो.....म्हणजे अस की आपण निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत हे समजण्याकरीता आपणाला इतकी वर्षे किंबहुना दशके गेली.  त्यासाठी किती तरी जैविक संसाधनांचा फडशा पडला, बहुतेक जिव आपला गोतावळा सोडुन संपुष्टात आले. ब-याच जिवांना नामशेष व्हाव लागल अन आम्ही मात्र चित्र बघण्यातच खुष ! बर एखाद्या प्रजातीच मिळेलही संकलीत केलेल  चित्र पण जि प्रजात आपल्याला माहितच न होता नष्ट झालीय तिच चित्र कस मिळवायच ? कारण आपल्याला माहित असलेल्या प्रजातीच्या प्रमाणापेक्षा माहित नसणा-या प्रजातींच्या संख्या जास्त आहे. असो तरी देखील आपण निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत, आपणाला जैविक संसाधानांना वाचविले पाहिजे, त्यांचे जतन, संरक्षण व संवर्धन केले पाहिजे, त्या जैविक संसाधनांचा  शाश्वत वापर झाला पाहिजे,  अन त्या संसाधनाचा व्यावसायिक वापर होत असेल तर त्याच्या लाभाचे न्यायी व समन्यायी वाटप झाले पाहिजे अस जैविक विविधता कायदा २००२  सांगतो.  

      आज हा सगळा  उहापोह करण्याचे कारण म्हणजे जागतिक जैविक विविधता दिन जो दरवर्षी मे महिन्यातील २२ तारखेला साजरा केला जातो. हा दिवस साजरा करताना दरवर्षी काही एक मध्यवर्ती  संकल्पना ठरली जाते अन त्यानुसार तो दिवस त्या संकल्पनेस अनुसरुन साजरा केला जातो. ह्यावर्षीची संकल्पना हि आशिच काही सर्वसमावेशक अशी आहे अन ती म्हणजे “आम्ही  निसर्गाच्या समाधानाचे भाग आहोत” . ह्या संकल्पनाधारित हा दिवस साजरा करताना आपणास सध्याच्या कोविड १९ ची दखल देखील काळजीपुर्वक घेतली पाहिजे. ह्या जागतिक महामारी व टाळेबंदीमुळे आपणास  पुन्हा एकदा निसर्गाचे महत्व  आधोरेखीत झाल्याचे दिसत आहे.  त्याचप्रमाणे जैविक संसाधनाचे  अस्तित्व देखील धोक्यात आल्याचे आपणास वेगवेगळ्या वर्तमानपत्रातील वन्यप्राणी अवयव तस्करीच्या, म्रुत्युच्या, जंगलातील मानवनिर्मित तसेच नैसर्गिक लागत असलेल्या वणव्यांच्या बातम्यांमुळे आपणास विचार करावयास पर्यायाने क्रुती करण्यास भाग पाडतात. 

        

         आज ह्या जैविक संसाधनाच्या वाढत्या वापरामुळे तसेच अंधश्रद्धा यामुळे चोरिचे तसेच शिकारीचे प्रमाण वाढते  ह्यामुळे जिवांचे मोठ्या प्रमाणात बळी जात आहेत अन त्याप्रमाणात त्यांचे प्रजनन, पुनरुत्पादन  देखील होताना दिसत नाही.  जर एखाद्या जैविक संसाधनाचा व्यावसायीक वापर होत असेल किंवा त्याचे बाजारी मुल्य हे जास्त असेल तर पर्यायाने त्याची शिकार होणे किंवा चोरी होणे हे स्वाभाविक असते.  या संसाधनाचा –हास होण्यास तसेच करण्यास आपणच म्हणजेच मानवच जबाबदार आहे कारण मानवाची मुलत:  कोणतीही सहजपणे  मिळणा-या गोष्टी वापरण्यापेक्षा त्या लुबाडण्यावरच त्याचे जास्त लक्ष आहे. पण याहुन देखील त्यांचे जतन होणे ही काळाची गरज आहे.   

    संकल्पनाधारीत कल्पना रंगवत असताना विचाराच्या गतीच्या निम्या गतीने का होईना ती संकल्पना सत्यात उतरवण्याकरीता प्रयत्न होणे हे गरजेचे आहे. अन त्याकरीता एकमेव क्रुती करणे हे महत्वाचे ठरणार आहे.  तर मग चला निसर्गाच्या समाधानाचा भाग होऊया आपल्या जवळपासची नैसर्गीक संसाधने वाचवुया.......

- आपलाच वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.

Black Drongo

कोतवाल

 मराठी नाव :- कोतवाल

 इंग्रजी नाव :- Black drongo

 शास्त्रीय नाव :- Dicrurus macrocercus

माहिती :-   कोतवाल हा संपुर्ण काळ्या रंगाचा, चपळ पक्षी आहे. लांब दुभंगलेली शेपटी हे याचे वैशिष्ट्य, नर व मादी हे दिसायला सारखेच असतात. कोतवाल पक्षी साधारण 30 ते 31 सें. मी. आकाराचा असतो.

   हे पक्षी स्वसंरक्षणार्थ कावळे, ससाणे  यासारख्या हिंस्त्र पक्षांच्या मागे लागुन त्यांना पळवून लावतात. म्हणुन यांच्या आश्रयाने इतर लहान मोठे पक्षी आपले घरटे बांधतात यां कामावरून यांचे नाव कोतवाल पडले असावे.

        हे पक्षी एकट्याने किंवा लहान मोठ्या थव्याने शेतीच्या भागात आणी मोकळ्या मैदानी प्रदेशात राहणे पसंत करतात. सहसा विजेच्या तारावर किंवा गुरांच्या कळपात राहुन विविध कीटक पकडून खाताना दिसतात.  हा पक्षी कीटकभक्षी असुन कीटक, फुलांतील मध आणी क्वचित लहान पक्षी हे याचे खाद्य आहे. याचे घर जमिनीपासून 5 ते 10 मीटर उंच झाडांवर खोलगट, काटक्यानी बनलेले असते. मादी एकावेळी 3 ते 5 अंडी देते अंडी पांढऱ्या रंगाची असुन त्यावर भुरकट तपकिरी ठिपके असतात.

- आपलाच वाघमोडे यांचा दौलतराजे, बनगरवाडी.